انسانیت در گروی شناخت دشمن

واژه شناسی دشمن

واژه ی «دشمن» در فرهنگ لاتین، مترادف با لغت «Enemy» و در فرهنگ دینی و اصطلاح قرآنی، به معنای «عدو» و جمع آن «اعداء» به کار رفته است، مصدر آن (عدو) است به معنای تجاوز و در زبان پهلوی دشمن همان دُژ است به معنی « بد » دَشمن یعنی منِ بد، دُشمن که در کردی دُژمِن گفته می شود یعنی آدم بد در برابر بَهمَن که آدم خوب است.

بعد از آنکه با واژه دشمن آشنا شدیم مقدمه را با نقل یکی از فیلسوفان معاصر اروپا شروع می کنیم که می‌گوید: «پیمانها بدون شمشیر جز کلماتی بر روی کاغذها نیستند.» سخنی بسیار اساسی است: تو به پیمان خودت وفادار باش اما اتکایت به وفای طرف نباشد. از ناحیه خودت وفادار باش ولی به وفای طرف هرگز متکی مباش. نیرویت مهیا باشد که اگر طرف خواست پیمان را نقض کند با نیرو با او روبرو بشوی.

خداوند در قرآن کریم آورده است؛
«وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ»

چنین بنظر می رسد صحبت فیلسوف از قرآن برداشته شده است. قرآن بعد از اینکه آن‏همه توصیه می‌کند به امر انسانی وفای به عهد و پیمان، در واقع این‏طور می‌گوید: خودتان وفادار باشید ولی به انسانیت دیگران اعتماد نکنید. نیرویتان را آماده داشته باشید که اگر آنها با نیرو با شما روبرو شدند شما نیز با نیرو با آنها روبرو بشوید.

از سوی دیگر باید توجه داشت که دشمنی مؤمن با ظالم هیچگاه ناشی از عقده‌های روانی و شخصی نیست مسئله‌ای که امام علی علیه السلام در مواجهه با دشمن اسلام به صورت عملی یادآوری کرد آنجا که دشمن به خاک نشسته برای عصبی کردن امیرالمومنین علی (ع) آب دهانش را به سوی او پرتاب می کند علی علیه السلام برای کنترل هوای نفس و دوری از شخصی شدن مبارزه از بالای سر دشمن بلند شده و چرخی در میدان می زند و مجدد بالای سر دشمن می رود و او را به هلاکت می رساند، اقدامی تفکری و آموزنده که عمق آن انسان سازی جای دارد.

انسانی که «بیداری خدایی» پیدا می‌کند و ارزشهای متعالی انسانی برایش به صورت هدف در می‌آیند، از اینکه طرفدار یک فرد به عنوان یک فرد و یا دشمن یک شخص به عنوان یک شخص بشود آزاد می‌شود.

او دیگر طرفدار عدل است نه عادل، دشمن ظلم است نه ظالم؛ طرفداری‏‌اش از عادل و دشمنی‏‌اش با ظالم از عقده‌های روانی و شخصی ناشی نمی‌شود، اصولی و مسلکی است.

این نوع مواجهه با دشمن و مقابله با دشمن هم یک مبارزه آگاهانه است و اینکه مانع غافلگیری از سوی دشمن می شود و نتیجه آن آموزش انسان سازی خواهد بود.

سعید رضائی